આંતરડા અને ગુદામાર્ગનાકેન્સરની તપાસ એ એક એવી રીત છે જેમાં ડોકટરો કેન્સર અથવા કોઈ પણ વૃદ્ધિનાસંકેતો/ લક્ષણો(જેને પોલિપ્સ/ Polyps કહેવામાં આવે છે)જે કેન્સર બની શકે છે,તેના માટે કોલન અને ગુદામાર્ગની તપાસ કરે છે. આ તપાસ એવા લોકોમાં કરવામાં આવે છે, કે જેમના કોઈ પણ લક્ષણો નથી અને તેમને કેન્સર થયું છે તેવું માનવાનું કારણ પણ નથી. આ તપાસ નો ધ્યેય એ છે કે જે પોલિપ્સ બન્યા હોય,એ કેન્સર માં પરિવર્તન થાય તે પહેલાં તેને શોધવા અને દૂર કરવા, અથવા વહેલી તકે કેન્સર વધે, ફેલાય, અથવા બીજી સમસ્યાઓ થાય તે પહેલાં તેને શોધી લેવું.
આંતરડા અને ગુદામાર્ગપાચન તંત્ર નો છેલ્લો ભાગ છે. જ્યારે ડોકટરોકોલન અને ગુદામાર્ગનાકેન્સરની તપાસ નેતેઓ “કોલોરેક્ટલ” શબ્દના નામ નો ઉપયોગ કરે છે. તે “કોલન અને રેક્ટલ” કહેવાની એક ટૂંકી રીત છે. ફક્ત કોલન કેન્સર સ્ક્રિનિંગ કહેવું પણ કહી શકાય છે.
ઘણા અભ્યાસોદર્શાવે છે કે કોલન કેન્સરની તપાસ કરાવવાથી,કોલનકેન્સરથી મરી જવાની સંભાવના ઓછી થાય છે. સ્ક્રીનીંગ /પરીક્ષણના ઘણાં વિવિધ પ્રકારો છે જે આ કરી શકે છે.
નિમ્નલિખિત પરીક્ષણોકરી શકાય છે:
o આ પરીક્ષણના ફાયદા – કોલોનોસ્કોપીમાં મોટાભાગના નાના પોલિપ્સ અને લગભગ તમામ મોટા પોલિપ્સ અને કેન્સર સરખી રીતે જોવા મળે છે. જો એજોવા મળે, તો પોલિપ્સ તરત જ દૂર પણ કરી શકાય છે. આ પરીક્ષણ સૌથી સચોટ પરિણામો આપે છે. જો કોઈ અન્ય સ્ક્રીનીંગપરીક્ષણો પહેલા કરવામાં આવ્યા છે, અને એમના પરિણામો સકારાત્મક (અસામાન્ય) આવ્યા છે, તો ફોલો-અપ (Follow-Up) માં કોલોનોસ્કોપી કરાવવી પડશે. જો તમારી પ્રથમ પરીક્ષણ કોલોનોસ્કોપી છે, તો કદાચ,તમારે તરત જ પછીથી બીજી ફોલો-અપ પરીક્ષણની જરૂર નહીં પડે.
o આ પરીક્ષણનીખામીઓ – કોલોનોસ્કોપી માં થોડાક જોખમો છે. તેના થી કોલનની અંદરથી રક્તસ્ત્રાવ અથવા ચીરાબની શકે છે, પરંતુ આ ફક્ત 1,000 માંથી 1 વ્યક્તિમાં થાય છે. ઉપરાંત, આંતરડાની સાફસફાઈ અગાઉથી કરવી પડે છે અમુક લોકો ને અણગમતું હોય શકે છે. ઉપરાંત, લોકો સામાન્ય રીતે પરીક્ષણ પછીના બાકીના દિવસ માટે કામ કરી શકતા નથી અથવા વાહન ચલાવી શકતા નથી, કારણ કે તેઓએ ને પરીક્ષણ વખતે જે આરામ કરવાની દવા આપેલી હોય છે.
અમુકપરિસ્થિતિઓમાં, ડૉક્ટર કંઈક અલગ કરી શકે છે જેને — “કેપ્સ્યુલ” કોલોનોસ્કોપી(Capsule Colonoscopy) કહેવામાં આવે છે. આ પરીક્ષણ માટે, તમે એક વિશિષ્ટ કેપ્સ્યુલ ગળી લો છો જેમાં નાના વાયરલેસ વિડિઓકેમેરા(Wireless video camera) હોય છે. જો નિયમિત કોલોનો સ્કોપી વખતે ડૉક્ટર,તમારા કોલન ના સંપૂર્ણ ભાગને ના જોઈ શક્યા હોય, તોપછી આ પરીક્ષણ કરાવવી પડે છે.
સીટી કોલોનોગ્રાફી (CT Colonography)[જેને વર્ચુઅલકોલોનોસ્કોપી(virtual colonoscopy) અથવા સીટીસી(CTC)પણ કહેવામાં આવે છે] – સીટીસી”સીટી સ્કેન” કહેવાતા વિશેષ એક્સ-રેનો ઉપયોગ કરીનેકેન્સર અને પોલિપ્સ શોધે છે. મોટાભાગના સીટીસી પરીક્ષણો માટેએ જ તૈયારી કરવાની હોય છે, જે તમે કોલોનોસ્કોપી માટે કરવાની હોય છે.
o આ પરીક્ષણના ફાયદા – આરામ માટેની દવાઓને લીધા વિના જ, સીટીસી આખા કોલનમાંપોલિપ્સ અને કેન્સર શોધી શકે છે.
o આ પરીક્ષણમાં ખામી – જો ડોકટરોને સી.ટી.સી. દ્વારા પોલિપ્સ અથવા કેન્સર મળે છે, તો સામાન્ય રીતે તેઓ કોલોનોસ્કોપીકરે છે. સીટીસી કેટલીકવાર એવા વિસ્તારો શોધી કાઢે છે જે અસામાન્ય લાગે છે, પરંતુ તે સ્વસ્થ જ હોય છે. આનો અર્થ એ કે સીટીસી તમને જરૂરી ન હોય તેવા પરીક્ષણો અને કાર્યવાહી કરાવવા તરફ દોરી શકે છે.
ઉપરાંત, સીટીસીમાં તમને કિરણોત્સર્ગ પણ સહન કરવા પડે છે.
મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, આંતરડાને સાફ કરવાની તૈયારી ની પ્રક્રિયા એજ છે જે કોલોનોસ્કોપીવખતે કરવામાં આવે છે. પરીક્ષણ ખર્ચાળ છે, અને કેટલીક વીમા કંપનીઓ આ સ્ક્રીનીંગના પરીક્ષણનેઆવરી નથી લેતી હોતી.
લોહી માટે સ્ટૂલ ટેસ્ટ(Stool Test) – મળ માટેનો એક અન્ય શબ્દ “સ્ટૂલ” (Stool) છે. સ્ટૂલ પરીક્ષણો સામાન્ય રીતે સ્ટૂલના નમૂનાઓમાં લોહીની તપાસ કરવામાં આવે છે. કેન્સર અને પોલિપ્સરક્તસ્ત્રાવ કરી શકે છે, અને જો તમે સ્ટૂલ પરીક્ષણ કરો તે દરમ્યાન જો તેઓ માં રક્તસ્રાવ થાય, તો પરીક્ષણ માં પણ લોહી દેખાશે. તમારા સ્ટૂલમાં જોઈ / દેખાયીના શકતા હોય એટલી સાવ ઓછી માત્રનું લોહીપણ આ ટેસ્ટ માં દેખાયી આવે છે.
અન્ય ઓછી ગંભીર પરિસ્થિતિઓપણ સ્ટૂલમાં(ઓછી માત્રામાં) લોહીનીકળવાંનું કારણ બની શકે છે, અને તે પણ આ પરીક્ષણમાં દેખાશે.
તમે તમારા ડૉક્ટર પાસેથી મળેલાએક વિશેષ કન્ટેનરમાંતમારા મળમાંથી નાના નમૂના ઓ લઇને મુકવા પડશે. પછી પરીક્ષણ માટે તમે કન્ટેનરને કેવી રીતે મોકલશો એની સૂચનાઓનું પાલન કરશો.
o આ પરીક્ષણના ફાયદા – આ પરીક્ષણમાં કોલન સાફ કરવાનું, અથવા કોઈપણ બીજીપ્રક્રિયાઓ કરવાની જરૂર નથી.
o આ પરીક્ષણની ખામીઓ – અન્ય સ્ક્રીનીંગપરીક્ષણો કરતાં, સ્ટૂલ પરીક્ષણોમાં પોલિપ્સ મળવાની સંભાવના ઓછી છે. આ પરીક્ષણો ઘણીવાર એવા લોકોમાં પણ અસામાન્ય આવે છે જેમને કેન્સર હોતોનથી. જો સ્ટૂલ ટેસ્ટ કંઈક અસામાન્ય બતાવે છે, તો ડૉક્ટરો સામાન્ય રીતે કોલોનોસ્કોપીકરી ને ફોલો-અપ કરે છે.
સિગ્મોઇડસ્કોપી(Sigmoidoscopy) – સિગ્મોઇડસ્કોપી કેટલીક રીતે કોલોનોસ્કોપીના સમાન જ છે. તફાવત એ છે કે, આ પરીક્ષણ માંફક્ત કોલનના છેલ્લા ભાગનેજ જોઈ શકાય છે, અને કોલોનોસ્કોપી આખા કોલનને જોઈ શકાય. સિગ્મોઇડસ્કોપીકરાવતાંપહેલા, તમારે એનિમાની (enema) મદદથી તમારા કોલનના નીચેના ભાગને સાફ કરવાનું રહે છે. આ આંતરડાની સફાઈ કોલોનોસ્કોપીની જેમ સંપૂર્ણ અથવા અપ્રિય પ્રક્રિયા નથીહોતી. આ પરીક્ષણ માટે, તમને આરામ કરવામાં સહાય આપે, એવી કોઈ પણ દવા લેવાની જરૂર પડતી નથી.તે થી, તમે ઇચ્છો તો આટેસ્ટ પછી વાહન ચલાવી શકો છો, અથવા કામ પણ પરી શકો છો.
o આ પરીક્ષણ ના ફાયદા – સિગ્મોઇડસ્કોપીગુદા માર્ગ અને કોલનના છેલ્લા ભાગમાં પોલિપ્સ અને કેન્સર શોધી શકે છે. જો પોલિપ્સ મળી આવે, તો તેઓ તરત જ કાઢી ને દૂર કરી શકાય છે.
o આ પરીક્ષણ માંખામીઓ – 10,000 માંથી 2 લોકોમાં, સિગ્મોઇડસ્કોપીકરતી વખતે કોલનની અંદરના ભાગમાં ચીરા પડી શકે છે. જે ભાગ ને ટેસ્ટ / પરીક્ષણ માં જોઈ શકાતું નથી, એ ભાગમાં રહેલા પોલિપ્સ અથવા કેન્સર ને આ ટેસ્ટ શોધી ને બતાવી શકતું નથી.જો સિગ્મોઇડસ્કોપીવખતેડૉક્ટરોને પોલિપ્સ અથવા કેન્સર દેખાય છે અથવા મળે છે, તો તેઓ સામાન્ય રીતે કોલોનોસ્કોપીથીપણ કરાવે છે.
સ્ટૂલ ડીએનએ પરીક્ષણ (Stool DNA Test)- સ્ટૂલ ડીએનએપરીક્ષણ માંકેન્સર ના આનુવંશિક માર્કર્સ (Genetic Markers), તેમજ લોહી નાસંકેતોનીશોધથાય છે. આ પરીક્ષણ માટે, સંપૂર્ણ એક વખત ના મળ ને એકત્ર કરવા માટે તમને એક ખાસ કીટ આપવામાં આવે છે. પછી, તમે તેને કેવી રીતે અને ક્યાં મોકલવું તે વિશેની સૂચનાઓ નેઆપવામાં આવે છે.
o આ પરીક્ષણ ના ફાયદા – આ પરીક્ષણ માંકોલનને સાફ કરવાની અથવા બીજી કોઈપણ પ્રક્રિયાઓ કરવામાં આવતી નથી. જ્યારે કેન્સર ના હોય , ત્યારે તે લોહીમાટે ના સ્ટૂલ ટેસ્ટ કરતા, ખોટી રીતે અસામાન્ય પરિણામોહોવાની અથવા કે બતાવાનીશક્યતા ઓછી હોય છે. તેનો અર્થ એટલે કે તમારે વગર કારણે બિનજરૂરી કોલોનોસ્કોપીકરાવવી પડતી નથી.
o આ પરીક્ષણ નીખામીઓ – એકદમ મળ નેએકત્રિત કરવું,અને મોકલવાનું કરવું તે ઘણા લોકો ને થોડું અપ્રિય થઇ શકે. જો ડીએનએ પરીક્ષણ કંઈક અસામાન્ય બતાવે છે, તો ડોકટરો સામાન્ય રીતે કોલોનોસ્કોપીપણ કરાવી જ લેવા કહે છે.
મોટાભાગના નિષ્ણાતોએમ વિચારે છેકેએવુંકોઈ રક્ત પરીક્ષણ નથી કે જે સ્ક્રીનિંગતરીકેવાપરવા માટે સચોટસાબિત થઇ હોય.
તમારા માટે કઈ પરીક્ષણ શ્રેષ્ઠ છે તે નક્કી કરવા માટે તમારા ડૉક્ટર સાથે વાત કરો. કેટલાક ડૉક્ટરો,એક થી વધુ સ્ક્રીનિંગ પરિક્ષણોકરાવી શકે છે.ઉદાહરણ તરીકે, લોહી માટે સિગ્મોઇડસ્કોપી વત્તા સ્ટૂલ પરીક્ષણ.કયું પરીક્ષણ કરાવવું એ પ્રશ્ન કરતા વધારે મહત્વ ની વાત એ છે કે બને તેટલું જલ્દી પરીક્ષણ કરાવી લેવું જોઈએ.
ડૉક્ટરોના સુઝાવ પ્રમાણે,મોટાભાગના લોકો 50 વર્ષની ઉંમરથી કોલનકેન્સર ની તપાસ શરૂ કરવી જોઈએ. જે લોકોમાં કોલન કેન્સર થવાનું જોખમ રહેલું હોય છે, તેઓ કેટલીક વાર નાની વયે સ્ક્રીનીંગકરાવવા નુંશરૂ કરે છે. જે લોકો ના પારિવારિક ઇતિહાસ માં કોઈ ને પણ કોલન કેન્સર થયો હોય એવું દર્શાવે છે એવા લોકો, અથવા તો “ક્રોહન રોગ” (“Crohn’s disease”) અને “અલ્સેરેટિવકોલાઇટિસ” (“ulcerative colitis”)તરીકે ઓળખાતા કોલન ના રોગો ધરાવતા લોકો શામેલ હોય શકે છે.મોટાભાગના લોકો 75 વર્ષની વયે અથવા વધુ માં વધુ 85 વર્ષની ઉંમરે સ્ક્રીનીંગ કરાવવા નુંબંધ કરી શકે છે.
તે, તમારા કોલનકેન્સર ના જોખમ અને તમારી તમે કરાવેલા કોઈ પણ પરીક્ષણ પર આધારિતછે. જે લોકોમાં કોલનકેન્સર નુંમોટું/ વધુ જોખમ હોય છે, તેમને ઘણી વાર, વધુ વખત તપાસ કરાવવી પડે છે, અને એમને કોલોનોસ્કોપી જ કરાવવી જોઈએ.
મોટાભાગના લોકોને મોટું/ વધુજોખમ હોતું નથી, તેથી તેઓ આમાંથી એક સૂચિ પસંદ કરી શકે છે:
You are here >> Home > Blog > Large Bowel > Cancer > કોલોરેક્ટલ કેન્સર માટે સ્ક્રીનિંગ
⦿ સ્ક્રીનિંગ (Screening) કોલોરેક્ટલ કેન્સરને (Colorectal Cancer) પ્રારંભિક તબક્કે શોધવામાં મદદ કરે છે, જ્યારે તે ફેલાયું નથી.
⦿ કોલોનોસ્કોપી (Colonoscopy) જેવી પરીક્ષાઓ માત્ર પોલિપ્સ (Polyps)નો ઓળખ કરતા નથી, પરંતુ તેમને કૅન્સર બનતા પહેલાં દૂર પણ કરી શકે છે.
⦿ સ્ક્રીનિંગ દ્વારા વહેલા ઓળખવામાં આવતા કૅન્સર માટે શ્રેષ્ઠ ઉપચાર વિકલ્પો (Treatment Options) અને જીવિત રહેવાનો દર (Survival Rate) વધે છે.
⦿ સ્ક્રીનિંગ બિનકૅન્સર (Non-Cancer), ગર્ભાશય ગ્રીવા કૅન્સર (Cervical Cancer), ફેફસાંના કૅન્સર (Lung Cancer), અને કોલોરેક્ટલ કૅન્સર માટે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે.
⦿ કોલોરેક્ટલ કૅન્સરના કેસમાં, સ્ક્રીનિંગ વધુ મહત્વપૂર્ણ છે કારણ કે તે પોલિપ્સને દૂર કરીને કૅન્સરને વધવા થી રોકી શકે છે.
⦿ 45 વર્ષથી વધુ વયના લોકો અને જેમના પરિવારમાં કૅન્સરની ઇતિહાસ (Family History) છે, તેમના માટે નિયમિત સ્ક્રીનિંગ ની ભલામણ કરવામાં આવે છે.
⦿ વહેલું નિદાન (Early Diagnosis) ઓછા આક્રમક (Less Aggressive) સારવાર વિકલ્પો માટે પરવાનગી આપે છે.
⦿ જ્યારે કેન્સર વહેલું મળી આવે છે, ત્યારે શસ્ત્રક્રિયા (Surgery) અને સારવાર વધુ અસરકારક હોય છે, અને પુનઃપ્રાપ્તિ (Recovery) ઝડપી થાય છે.
⦿ અંતમાં તબક્કાના કોલોરેક્ટલ કેન્સરને ઘણીવાર વધુ આક્રમક સારવારની જરૂર પડે છે અને તેના બચવાનો દર (Survival Rate) ઓછો હોય છે.
⦿ પોલિપ્સ (Polyps) નાની અને બિન-કેન્સરયુક્ત (Non-Cancerous) વૃદ્ધિ છે જે સમય જતાં કેન્સરમાં વિકસી શકે છે.
⦿ કોલોનોસ્કોપી (Colonoscopy) જેવા સ્ક્રીનિંગ (Screening) પરીક્ષણો આ પોલિપ્સ કેન્સરગ્રસ્ત બને તે પહેલાં તેને શોધી અને દૂર કરી શકે છે.
⦿ પોલિપ્સને દૂર કરીને, સ્ક્રીનિંગ કોલોરેક્ટલ કેન્સરને વિકસતા અટકાવવામાં મદદ કરે છે.
⦿ પ્રારંભિક તબક્કામાં કોલોરેક્ટલ કેન્સરનું નિદાન (Diagnosis) કરનારા 90% થી વધુ દર્દીઓને સફળતાપૂર્વક સારવાર કરી શકાય છે.
⦿ જેમ જેમ કેન્સર આગળ વધે છે, તેમ તેમ બચવાનો દર નોંધપાત્ર રીતે ઘટે છે, જે પ્રારંભિક નિદાનને નિર્ણાયક બનાવે છે.
⦿ નિયમિત સ્ક્રીનિંગ એ તબક્કે કેન્સરનું નિદાન કરવાની શક્યતા વધારે છે જ્યાં સારવાર વધુ અસરકારક હોય છે.
⦿ ઘણી માર્ગદર્શિકાઓમાં કહેવાયું છે કે લોકોએ 45 વર્ષની ઉંમરે કોલોરેક્ટલ કેન્સર માટે સ્ક્રીનિંગ કરાવવાનું શરૂ કરવું જોઈએ.
⦿ કારણ કે ઉંમર વધે એટલે કોલોરેક્ટલ કેન્સર થવાનું જોખમ વધે છે, અને સ્ક્રીનિંગ કર્યા પછી તેને વહેલી તકે શોધી, સારી રીતે સારવાર કરાવી શકાય છે.
⦿ જો તમારા નિકટના કુટુંબમાં (જેમ કે માતા-પિતા અથવા ભાઈ-બહેન) કોઈએ કોલોરેક્ટલ કેંસર (Colorectal Cancer) નો સામનો કર્યો હોય, તો તમને જોખમ (Risk) વધુ છે.
⦿ તમારે 45 વર્ષની ઉંમર કરતા વહેલું સ્ક્રીનિંગ (Screening) શરૂ કરવાની જરૂર પડી શકે છે અને વધુ વાર સ્ક્રીનિંગ કરાવવાની જરૂર પડી શકે છે.
⦿ જે કુટુંબમાં કોલોરેક્ટલ કેંસર નો ઇતિહાસ (Family History) હોય, તે લોકોમાં આ કેંસર થવાની શક્યતા વધારે હોય છે.
⦿ જીવનશૈલીના (Lifestyle) તત્વો જેમ કે મોટાપો (Obesity), ધૂમ્રપાન (Smoking), અને ફાઇબરની કમીવાળી આહાર (Low-fiber Diet) કોલોરેક્ટલ કેંસરનો જોખમ વધારી શકે છે.
⦿ પ્રોસેસ્ડ અને લાલ માંસ (Processed and Red Meat) થી ભરેલું આહાર લેતા અને ફળો અને શાકભાજીની કમીવાળા લોકોના જોખમ વધારે છે.
⦿ ધૂમ્રપાન (Smoking) અને વ્યાયામની કમી (Lack of Exercise) કોલોરેક્ટલ કેંસરના વિકાસમાં સહભાગી થાય છે.
⦿ ઇન્ફ્લામેટરી બાઉલ બીમારી (IBD) જેવી સ્થિતિ ધરાવતાં લોકો જેમ કે ક્રોહ્નની બીમારી (Crohn’s Disease) અથવા અલ્સરેટિવ કોલાઈટિસ (Ulcerative Colitis) માં વધુ જોખમ હોય છે.
⦿ જો તમારે પોલિપ્સ (Polyp – કોલોન અથવા રેક્ટમમાં વૃદ્ધિઓ) નો કુટુંબનો ઇતિહાસ હોય, તો તમારા ડોક્ટરે વહેલું અને વધુ વાર સ્ક્રીનિંગની ભલામણ કરી શકે છે.
⦿ લિંચ સિન્ડ્રોમ (Lynch Syndrome) જેવી આણવિક સ્થિતિઓ (Genetic Conditions) પણ કોલોરેક્ટલ કેંસરના જોખમને વધારી શકે છે, વધુ પ્રાસંગિક સ્ક્રીનિંગની જરૂર પડે છે.
| જોખમ જૂથ | સ્ક્રીનિંગ માટેનું કારણ | ભલામણ કરેલ સ્ક્રીનિંગ ઉંમર | વારંવાર |
|---|---|---|---|
| 45 વર્ષથી વધુ ઉંમરના લોકો | ઉંમર કોલોરેક્ટલ કેન્સરના જોખમ વધારી શકે છે | ઉંમર 45 | દરેક 10 વર્ષ (કોલોનોસ્કોપી) |
| કોલોરેક્ટલ કેન્સરના પરિબળના ઇતિહાસ ધરાવતા લોકો | કોલોરેક્ટલ કેન્સર માટેના જનેટિક પરિબળ | 45 થી પહેલાં (ડોક્ટરના સલાહ મુજબ) | જોખમ સ્તર પર આધાર રાખે છે, સામાન્ય રીતે દરેક 5 વર્ષ |
| મુખ્યવાહી લોકો જેમ કે ધૂમ્રપાન, 3 ઓબીસી ફેક્ટર આવવા | જીવનશૈલીના ઘટકો કેન્સરના જોખમ વધારી શકે છે | ઉંમર 45 | દરેક 10 વર્ષ (કોલોનોસ્કોપી) |
| બીજા જોખમવાળા જૂથો (IBD, પોલિપોના પરિવાર ઇતિહાસ) | કોલોરેક્ટલ કેન્સર વિકસાવવાની સંભાવના વધુ છે | 45 થી પહેલાં (ડોક્ટરના સલાહ મુજબ) | વધુ વારંવાર, શક્ય 1-3 વર્ષ |
⦿ આ પરીક્ષણ મળ (Stool) માં છુપાયેલા (ગુપ્ત – Hidden) લોહીની તપાસ કરે છે, જે કેન્સર અથવા પોલિપ્સ (Polyps) ની નિશાની હોઈ શકે છે.
⦿ તે કેવી રીતે કાર્ય કરે છે: તમે ઘરે મળનો નાનો નમૂનો એકત્રિત કરો અને તેને પરીક્ષણ માટે પ્રયોગશાળામાં (Laboratory) મોકલો. જો લોહી મળી આવે, તો કોલોનોસ્કોપી (Colonoscopy) જેવા વધુ પરીક્ષણોની જરૂર પડી શકે છે.
⦿ તે બિન-આક્રમક (Non-invasive) છે અને અસરકારક તપાસ માટે વાર્ષિક (Annual) ધોરણે કરવાની જરૂર છે.
⦿ કોલોરેક્ટલ કેન્સર સ્ક્રિનિંગ માટે કોલોનોસ્કોપીને સુવર્ણ ધોરણ (Gold Standard) માનવામાં આવે છે કારણ કે તે ડૉક્ટરને સમગ્ર કોલોન (Colon) અને ગુદામાર્ગ (Rectum) ની તપાસ કરવાની મંજૂરી આપે છે.
⦿ પ્રક્રિયા દરમિયાન, ગુદામાર્ગમાં કેમેરા સાથેની ફ્લેક્સિબલ નળી (Flexible Tube) દાખલ કરવામાં આવે છે, જેનાથી ડૉક્ટર અસાધારણતા (Abnormalities) શોધી શકે છે અને મળેલા કોઈપણ પોલિપ્સને દૂર કરી શકે છે.
⦿ આ પરીક્ષણ સામાન્ય રીતે દર 10 વર્ષે કરવામાં આવે છે જો કોઈ સમસ્યા ન મળી આવે, પરંતુ જો પોલિપ્સ અથવા અન્ય સમસ્યાઓ જોવા મળે તો વધુ વારંવાર કરવામાં આવે છે.
⦿ આ પરીક્ષણ કોલોનોસ્કોપી (Colonoscopy) જેવું જ છે પરંતુ માત્ર આંતરડા અને ગુદામાર્ગના નીચલા ભાગ (Lower Part) ની તપાસ કરે છે.
⦿ કોલોનના નીચલા ત્રીજા ભાગમાં પોલિપ્સ (Polyps) અથવા કેન્સર (Cancer) ની તપાસ કરવા માટે કેમેરા સાથેની ફ્લેક્સિબલ નળી (Flexible Tube) દાખલ કરવામાં આવે છે.
⦿ તે કોલોનોસ્કોપી કરતાં ઓછું આક્રમક (Less Invasive) છે અને દર 5 વર્ષે કરી શકાય છે, જો કે તે કોલોનના ઉપરના ભાગમાં આવેલા કેન્સરને ઓળખી શકતું નથી.
⦿ સીટી કોલોનોગ્રાફી (CT Colonography) કોલોન (Colon) અને ગુદામાર્ગ (Rectum) ની વિગતવાર છબીઓ (Detailed Images) બનાવવા માટે એક્સ-રે અને કમ્પ્યુટર તકનીક (Computer Technology) નો ઉપયોગ કરે છે.
⦿ આ બિન-આક્રમક (Non-invasive) પરીક્ષણને ઘણીવાર “વર્ચ્યુઅલ” કોલોનોસ્કોપી તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, અને તે પોલિપ્સ અને અન્ય અસાધારણતાઓ (Abnormalities) ને શોધી શકે છે.
⦿ જ્યારે તે પરંપરાગત કોલોનોસ્કોપી કરતાં ઓછું આક્રમક હોય છે, ત્યારે તેને હજુ પણ આંતરડાની તૈયારી (Bowel Preparation) ની જરૂર પડે છે, અને કોઈપણ શોધાયેલ પોલિપ્સને પ્રમાણભૂત કોલોનોસ્કોપી દ્વારા દૂર કરવાની જરૂર પડશે.
⦿ આ એક ઉભરતી ટેકનોલોજી (Emerging Technology) છે જે મળના નમૂનાઓમાં અસામાન્ય ડીએનએ (Abnormal DNA) ની તપાસ કરે છે, જે કેન્સર અથવા પોલિપ્સ સાથે સંકળાયેલ હોઈ શકે છે.
⦿ આ પરીક્ષણ સ્ટૂલ (Stool) માં લોહી પણ શોધી શકે છે અને સામાન્ય રીતે દર 3 વર્ષે ભલામણ કરવામાં આવે છે.
⦿ તે અનુકૂળ (Convenient) છે કારણ કે તે ઘરે કરી શકાય છે, પરંતુ જો અસામાન્ય પરિણામો જોવા મળે છે, તો ફોલો-અપ કોલોનોસ્કોપી (Follow-up Colonoscopy) ની જરૂર પડશે.
| સ્ક્રિનિંગ ટેસ્ટ | તે કેવી રીતે કામ કરે છે | વારંવાર | લાભો |
|---|---|---|---|
| ફીકલ ઑકલ્ટ બ્લડ ટેસ્ટ (FOBT) | મળમાં છુપાયેલ લોહીયો શોધે છે | દરેક વર્ષ | આક્રામક નથી, ઘરેથી કરી શકાય છે |
| કોલોનોસ્કોપી | ઉમરા સાથે સમગ્ર કોલોનની તપાસ કરે છે, પોલિપ દૂર કરે છે | દરેક 10 વર્ષ | વ્યાપક, પોલિપ દૂર કરવાની તક આપે છે |
| ફ્લેક્સિબલ સિગમોઇડોસ્કોપી | કોલોનના નીચલા ભાગોની તપાસ કરે છે | દરેક 5 વર્ષ | આક્રામક નથી, ખાસી પોર્ટેબલ |
| સીટી કોલોનોગ્રાફી | વિસ્તૃત તફાવટ માટે કમ્પ્યુટર ટેક્નોલોજી અને એક્સ-રેનો ઉપયોગ કરે છે | દરેક 5 વર્ષ | આક્રામક નથી, પોલિપ શોધે છે |
| ડીએનએ મલ ટેસ્ટ | મળ નમૂનામાં અસામાન્ય ડીએનએ શોધે છે | દરેક 3 વર્ષ | આક્રામક નથી, ઘરેથી સરળતાથી કરી શકાય છે |
⦿ કોલોરેક્ટલ કેન્સર સ્ક્રિનિંગ (Screening) ટેસ્ટમાં સકારાત્મક પરિણામનો અર્થ એ છે કે તમારા સ્ટૂલ (Stool – મળ) અથવા પોલિપ્સ (Polyps) માં લોહી જેવું અસામાન્ય (Abnormal) કંઈક મળી આવ્યું છે.
⦿ તે સમજવું અગત્યનું છે કે સકારાત્મક પરીક્ષણનો અર્થ એ નથી કે તમને કેન્સર (Cancer) છે.
⦿ આગળનું પગલું સામાન્ય રીતે વધુ વિગતવાર તપાસ (Detailed Examination) છે, જેમ કે કોલોનોસ્કોપી (Colonoscopy), અસામાન્ય પરિણામનું કારણ નક્કી કરવા માટે.
⦿ સકારાત્મક સ્ક્રીનિંગ પરિણામ પછી કોલોનોસ્કોપી એ સૌથી સચોટ ફોલો-અપ (Follow-up – સારવાર પછીની ચકાસણી) પરીક્ષણ છે. તે ડૉક્ટરને સમગ્ર આંતરડાને (Entire Intestine) જોવા અને પરીક્ષણ માટે કોઈપણ શંકાસ્પદ પોલિપ્સને દૂર કરવાની મંજૂરી આપે છે.
⦿ આ પરીક્ષણ મહત્વપૂર્ણ છે કારણ કે તે પુષ્ટિ કરવામાં મદદ કરે છે કે સકારાત્મક પરિણામ કેન્સર, પોલિપ્સ, હરસ (Hemorrhoids), અથવા બળતરા (Inflammation) જેવા અન્ય કોઈ કારણો છે કે કેમ.
⦿ ફોલો-અપ વિના, તમે કેન્સરને વહેલું શોધી કાઢવાની અથવા કેન્સરમાં ફેરવી શકે તેવા પોલિપ્સને દૂર કરવાની તક ગુમાવી શકો છો.
⦿ સકારાત્મક પરીક્ષણ પરિણામ ધરાવતા ઘણા લોકોને કેન્સર થતું નથી. મોટેભાગે, સકારાત્મક પરીક્ષણનું કારણ બિન-કેન્સરયુક્ત (Non-Cancerous) કર્કરોગ (Benign Growth) છે, જેને સરળતાથી દૂર કરી શકાય છે.
⦿ પોલિપ્સ સામાન્ય છે, અને તે બધા કેન્સરગ્રસ્ત નથી થતા. તેમને દૂર કરીને તમે ભવિષ્યમાં કેન્સરના વિકાસને અટકાવી શકો છો.
⦿ ગભરાવું નહીં, પરંતુ સ્પષ્ટ નિદાન (Clear Diagnosis) મેળવવા માટે ભલામણ કરેલા પરીક્ષણો માટે તમારા ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરવો મહત્વપૂર્ણ છે.
⦿ ફળો, શાકભાજી, આખા અનાજ (Whole Grains) અને કઠોળ (Legumes) થી સમૃદ્ધ આહાર (Diet) કોલોરેક્ટલ કેન્સર (Colorectal Cancer) ના ઓછા જોખમ સાથે જોડાયેલો છે.
⦿ ફાઇબર (Fiber) આંતરડાની નિયમિત હિલચાલ (Regular Bowel Movements) ને પ્રોત્સાહન આપીને અને કચરાને અસરકારક રીતે દૂર કરીને પાચનતંત્ર (Digestive System) ને સ્વસ્થ રાખવામાં મદદ કરે છે.
⦿ ઉચ્ચ ફાઇબરવાળા ખોરાકમાં આવશ્યક વિટામિન્સ (Essential Vitamins) અને એન્ટીઑકિસડન્ટો (Antioxidants) પણ હોય છે, જે આંતરડાને નુકસાનથી બચાવવામાં મદદ કરે છે.
⦿ નિયમિત શારીરિક પ્રવૃત્તિ (Physical Activity) પાચનમાં સુધારો કરીને અને તંદુરસ્ત વજન (Healthy Weight) જાળવી રાખીને કોલોરેક્ટલ કેન્સરનું જોખમ ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
⦿ તમારા શરીરને સ્વસ્થ રાખવા અને કેન્સરનું જોખમ ઘટાડવા માટે અઠવાડિયાના મોટાભાગના દિવસોમાં ઓછામાં ઓછી 30 મિનિટની મધ્યમ કસરત (Moderate Exercise), જેમ કે ચાલવું (Walking) અથવા સાયકલ ચલાવવાનું (Cycling) લક્ષ્ય રાખો.
⦿ ધૂમ્રપાન (Smoking) કોલોરેક્ટલ કેન્સર સહિત ઘણા કેન્સરનો જોખમ વધારે છે. ધૂમ્રપાન છોડવાથી કેન્સરનો જોખમ ઓછો થતો નથી, પરંતુ એકંદર આરોગ્યમાં પણ સુધારો થાય છે.
⦿ વધુ પડતા દારૂના સેવન (Excessive Alcohol Consumption) થી પણ કોલોરેક્ટલ કેન્સર થઈ શકે છે. આ જોખમ ઘટાડવા માટે દારૂને મધ્યમ સ્તર (Moderate Level) – મહિલાઓ માટે દરરોજ એક પીણું અને પુરુષો માટે બે પીણું – સુધી મર્યાદિત કરવાની સલાહ આપવામાં આવે છે.
⦿ નિયમિત આરોગ્ય તપાસ (Regular Health Check-ups) તમારા ડૉક્ટરને તમારા જોખમી પરિબળો (Risk Factors) નું મૂલ્યાંકન (Evaluation) કરવા અને તમારી ઉંમર અને તબીબી ઇતિહાસના આધારે યોગ્ય તપાસની ભલામણ કરવાની મંજૂરી આપે છે.
⦿ કોલોનોસ્કોપી (Colonoscopy) જેવી સ્ક્રીનિંગ કેન્સરનું વહેલું નિદાન (Early Detection) કરવા અને પોલિપ્સ દૂર કરીને તેને રોકવા માટે જરૂરી છે.
⦿ ઘણા લોકો, ખાસ કરીને કોલોનોસ્કોપી (Colonoscopy) જેવા પરીક્ષણો માટે, સ્ક્રીનિંગમાંથી પસાર થવામાં અગવડતા (Discomfort) અથવા શરમિંદગી (Embarrassment) નો ડર રાખે છે.
⦿ તે જાણવું અગત્યનું છે કે ફેકલ ઓકલ્ટ બ્લડ ટેસ્ટ (FOBT – Stool Blood Test) જેવા મોટાભાગના સ્ક્રીનિંગ પરીક્ષણો બિન-આક્રમક (Non-invasive) અને પીડારહિત (Painless) છે.
⦿ કોલોનોસ્કોપી પણ સેડેશન (Sedation – નિદ્રાવસ્થા) હેઠળ કરવામાં આવે છે, જેનાથી મોટાભાગના લોકો માટે આ પ્રક્રિયા આરામદાયક (Comfortable) બને છે.
⦿ એક સામાન્ય માન્યતા (Common Belief) એ છે કે માત્ર વૃદ્ધ લોકો (Older Adults) ને જ કોલોરેક્ટલ કેન્સર (Colorectal Cancer) વિશે ચિંતા કરવાની જરૂર છે. વાસ્તવમાં, 45 વર્ષથી વધુ ઉંમરના લોકો જોખમમાં હોય છે, અને પારિવારિક ઇતિહાસ (Family History) ધરાવતી નાની ઉંમરના વ્યક્તિઓએ અગાઉથી શરૂ કરવાની જરૂર પડી શકે છે.
⦿ બીજી દંતકથા (Myth) એ છે કે જો તમને લક્ષણો (Symptoms) ન હોય, તો તમારે સ્ક્રીનિંગની જરૂર નથી. કોલોરેક્ટલ કેન્સર ઘણીવાર લક્ષણો વિના વિકસે છે, તેથી જ નિયમિત સ્ક્રીનિંગ (Regular Screening) નોંધપાત્ર છે.
⦿ સ્ક્રીનિંગના સલામતી (Safety) અને ફાયદાઓ વિશે લોકોને શિક્ષિત કરવું (Educate) એ ભય અને માન્યતાઓને દૂર કરવાની ચાવી છે.
⦿ જાગૃતિ (Awareness) ફેલાવવી મહત્વપૂર્ણ છે કે સ્ક્રીનિંગ એ એક નિવારક સાધન (Preventive Tool) છે જે કેન્સરને વહેલું શોધીને અથવા તેને સંપૂર્ણપણે અટકાવીને જીવન બચાવી શકે છે.
⦿ ડૉક્ટર સાથે વાત કરવાથી અને યોગ્ય માહિતી (Accurate Information) મેળવવાથી લોકોને તેમની ચિંતાઓ અને ગેરસમજો દૂર કરવામાં મદદ મળી શકે છે.
MS, MCh (GI cancer Surgeon)
ડૉ. હર્ષ શાહ અમદાવાદના એક પ્રખ્યાત જી.આઈ અને એચ.પી.બી રોબોટિક કેન્સર સર્જન છે. તેઓ ભોજન નળી, પેટ, લીવર, પેન્ક્રિઆસ, મોટા આંતરડા, મલાશય અને નાના આંતરડા નાં કેન્સરનો ઇલાજ કરે છે. તેઓ એપોલો હોસ્પિટલમાં ઉપલબ્ધ છે.
